Prikkelarm genieten van cultuuraanbod

Onbeperkt genieten van een bezoek aan een museum of theater. Dat zou voor iedereen vanzelfsprekend moeten zijn. Voor mensen die last hebben van overprikkeling is dat het zeker niet. Daar levert de overdaad aan prikkels door drukte, geluiden en andere zintuigelijke waarnemingen zoveel problemen op, dat ze een bezoek aan het theater, museum of een concert uit de weg gaan. Stichting Onbeperkt Genieten wil dat iedereen in Nederland onbeperkt gebruik kan maken van het culturele aanbod in een inclusieve en prikkelarme omgeving. Daarom realiseert de stichting prikkelarm aanbod in de Nederlandse cultuursector. We spraken met Iris van Heesch, oprichter van Stichting Onbeperkt Genieten en vroegen twee toonaangevende culturele instellingen over hun ervaringen met prikkelarm aanbod.  

Wat houdt een prikkelarm bezoek aan een museum of theater precies in?

Iris: ‘Een prikkelarm bezoek houdt in dat zintuigelijke prikkels en onzichtbare drempels zoveel mogelijk verminderd worden voor bezoekers. Zo kan men via de website van een museum of theater bekijken wat ze kunnen verwachten: hoe de locatie eruit ziet en hoe je de medewerkers kunt herkennen. Ook is te zien of er een rustruimte is en welke prikkels er nog wel zijn. Meestal zijn er minder bezoekers dan tijdens een reguliere activiteit en medewerkers zijn getraind om zich gastvrij, maar op de achtergrond op te stellen. Zo kan een bezoeker genieten van de tentoonstelling of de voorstelling zonder daarbij te veel, overbodige prikkels te verwerken.’

Hoe toegankelijk en inclusief zijn de Nederlandse musea en theaters al?

Iris: ‘Op dit moment zijn er een handjevol musea en theaters die structureel prikkelarm aanbod in hun programma hebben. Daarnaast zijn er steeds meer culturele organisaties die bezig zijn met de voorbereidingen op het organiseren van prikkelarme bezoeken. Helaas zorgt de huidige lockdown wel voor wat vertraging. Prikkelarme activiteiten die al gepland stonden moeten bijvoorbeeld worden uitgesteld naar een later moment. Zo start dit jaar het Drents Museum met een prikkelarme openstelling van de Henk Helmantel tentoonstelling zodra de musea weer open mogen. Ook MIMIK in Deventer bereid zich voor op prikkelarme filmbezoeken en theatervoorstellingen. Het Nationale Theater in Den Haag is onder de Nederlandse theaters de voorloper wat betreft prikkelarme theaterbezoeken en we zien ook uit naar alle andere en nieuwe activiteiten die weer mogelijk zijn zodra de sector opengaat.’  

Maar de lockdown biedt ook kansen. Iris: ‘Vanuit huis een museum bezoeken was tot voor kort nog maar bij een enkel museum mogelijk. Maar door de lockdown zijn nu ook virtuele museumbezoeken mogelijk en worden theatervoorstellingen gestreamd. Mensen die door overprikkeling aan huis gebonden zijn, en voor wie dus ook een prikkelarm bezoek niet mogelijk is, krijgen ineens wel de mogelijkheid om mee te doen aan culturele activiteiten. Ik wil dan ook pleiten dat musea en theaters ook online aanbod blijven aanbieden, om zo ook een groep bezoekers te bereiken die anders nooit het museum van binnen kunnen zien.’

Het goede voorbeeld

Het Rijksmuseum in Amsterdam en Het Nationale Theater in Den Haag zijn twee culturele instellingen die al prikkelarm aanbod realiseren. Zo organiseerde het Rijksmuseum al voor de lockdown diverse prikkelarme avondopenstellingen. Het betreffen openstellingen na sluitingstijd in de vaste collectie, van 18.00 uur tot 21.00 uur. Cathelijne Denekamp, Manager accessibility/Inclusion bij het Rijksmuseum: ‘Prikkelgevoeligheid vormt vaak een belemmering voor een museumbezoek vanwege de grote hoeveelheid licht, mensen, geluid en andere prikkels die er tijdens openingstijden in het museum zijn. Ik kreeg vanuit de doelgroep steeds vaker de vraag of we niet speciale rustige openingsuren konden organiseren. We willen als Rijksmuseum voor iedereen toegankelijk zijn. We laten immers de kunst en geschiedenis van Nederland zien, dus dan moeten ook alle Nederlanders toegang tot de collectie hebben. En voor mensen met een prikkelgevoeligheid betekent dat dat wij aanpassingen moeten doen. Zo zijn we begonnen met de prikkelarme avondopenstellingen.’

Het initiatief om theaterbezoek prikkelarm aan te bieden komt bij Het Nationale Theater voort uit de eigen ervaring van Saartje Oldenburg, programmamaker bij Het Nationale Theater. Zelf heeft zij sinds vijf jaar niet aangeboren hersenletsel waardoor zij een fysieke beperking heeft, een lage belastbaarheid en moeite heeft met de opeenstapeling van prikkels. Tijdens haar revalidatieperiode ontmoette ze veel mensen die graag naar theater zouden willen gaan, maar dat nauwelijks doen omdat het voor hen bijna onmogelijk is alle prikkels en praktische obstakels te bolwerken. Met het programma HNTonbeperkt doet Het Nationale Theater aanpassingen om bezoekers met een hoge prikkelgevoeligheid een prikkelarme ontvangst te bieden om een voorstellingsbezoek toch mogelijk te maken. Dat doen ze o.a. door het inrichten van een stilteruimte, het openhouden van de deuren en duidelijke looproutes. Soms moet de voorstelling ook een beetje worden aangepast. Vaak is een extra pauze al genoeg of wat aanpassingen aan het licht op het toneel. En mensen mogen altijd de zaal verlaten als het niet gaat.

Ervaringen en reacties

Cathelijne: ‘Er is zeker genoeg animo en de reacties zijn lovend. De avonden worden per keer aangepast, we blijven ontwikkelen, naar aanleiding van de feedback van de bezoekers. Hieruit kwam bijvoorbeeld naar voren dat we de families en volwassenen moeten scheiden en dat we een prikkelarme audiotour moesten maken. Naast de reacties over de avond, reageren ook veel mensen over het feit dat er nu eens iets voor hen gedaan wordt: Reacties als “Ik hoor er weer bij” of “ik doe weer mee” zijn veel gezegd.’

Ook de reacties in het theater zijn heel enthousiast en er is genoeg animo. Het Nationale Theater: ‘We zouden het liefst meer voorstellingen toegankelijk maken. Daarom werken we nu aan een permanente rustruimte in de Koninklijke Schouwburg. Zo zal straks in principe iedere voorstelling iets toegankelijker worden voor prikkelgevoelig publiek. Ook zullen we met icoontjes op onze website advies geven over geschikte voorstellingen. In de praktijk blijken heel veel voorstellingen geschikt, maar valt dat voor bezoekers moeilijk in te schatten. Een mooie taak voor het theater om daarin te adviseren!’ 

Bekijk hier meer informatie over Onbeperkt Genieten en de cultuuragenda