Hoe word je 100 jaar zonder dementie?

Naarmate mensen ouder worden, verouderen ook de hersenen. Dementie is dan een veelvoorkomend gevolg. Maar bij sommige honderdplussers blijft het brein prima functioneren. Hoe kan dat, en kunnen onze hersenen zonder enige vorm van dementie 100 jaar worden? Dr. Henne Holstege onderzocht dit.

Dr. Henne Holstege, biochemicus en onderzoekster aan het VUmc in Amsterdam, zette in 2013 het 100-plusonderzoek op. Ze wilde de geheimen van een blijvend functionerend brein ontwarren. ‘Inspiratie daarbij was mevrouw Van Andel-Schipper,’ blikt Holstege terug op het ontstaan van het onderzoek. ‘Ze was destijds de oudste vrouw van het land, zonder een spoor van dementie. Dat vond ik zo fascinerend dat ik mij verder verdiepte in cognitief gezond ouder worden. Ik wilde weten waarom sommige mensen dement worden en andere niet.’

Meer honderdplussers

Mevrouw Van Andel-Schipper doneerde haar lichaam na haar dood aan de wetenschap. Dat gaf onderzoekers de gelegenheid om in haar hersenen te kijken. Het bleek dat mevrouw Van Andel-Schipper nauwelijks alzheimer-eiwitten had. ‘Maar mevrouw Van Andel-Schipper was maar één persoon,’ aldus Holstege. ‘Om te achterhalen hoe het mogelijk is extreem oud te worden zonder dementie, moesten er meer mensen komen zoals zij. Inmiddels hebben we data van meer dan driehonderd gezonde honderdplussers!’

Geheugen

Voor haar onderzoek stelt Holstege eerst vast hoe goed de hersenen van de honderdplussers functioneren. ‘Daarvoor gaan we bij de hoogbejaarde mensen langs. We nemen neuropsychologische testen af. Kan iemand nog goed plannen of rekenen? Werkt het kortetermijngeheugen nog goed? Dat kun je testen door drie woorden te geven, en te zeggen: “U moet deze woorden goed onthouden, want ik vraag ze zo terug.” Vervolgens bespreek je iets anders. Als je de woorden later terugvraagt, en ze weten ze nog, dan functioneert hun kortetermijngeheugen goed.’

Bijzondere genen

Uit steeds meer onderzoeken blijkt dat het afweersysteem een rol speelt bij het ontstaan van dementie. Daarom onderzoekt Holstege ook het bloed van de deelnemende honderdplussers. ‘Uit het bloed isoleren we DNA én cellen van het afweersysteem. Via genetisch materiaal van de honderdplussers willen we zien hoe hun afweersysteem afwijkt van het afweersysteem van mensen die wél dement worden. Als je genetica kunt gebruiken om te voorspellen wie uiteindelijk dement gaat worden, kun je mogelijk een toegepaste behandeling beginnen vóórdat de ziekte schade aanricht. Anders gezegd: als we erachter komen hoe de genen van gezonde honderdplussers betrokken zijn bij het gezond houden van hun hersenen, dan kunnen we de functie van die genen misschien namaken. Bijvoorbeeld in de vorm van een medicijn tegen dementie. Het medicijn zou je kunnen toepassen op mensen die niet die bijzondere genen hebben meegekregen.’

Kijken naar extremen

Er zijn meerdere erfelijke afwijkingen bekend die een rol spelen bij het ontstaan van dementie. ‘Sommige genetische afwijkingen veroorzaken bijvoorbeeld een opeenhoping van amyloïd-bèta-eiwit in de hersenen. Dragers van zo’n genetische afwijking krijgen vrijwel zeker alzheimer. Maar we ontdekten ook dat bij het ontstaan van dementie bepaalde afwijkingen binnen een nieuw gen betrokken kunnen zijn. Deze bevinding diepen we verder uit binnen de families van dementie-patiënten. Bij de honderdplussers bekijken we juist de genetische factoren die voorkómen dat iemand dement wordt: we kijken dus naar extremen.’

Hent kreeg op zijn 70e de diagnose alzheimer

Hent heeft alzheimer. Hij heeft het lang ontkend, maar is die fase nu voorbij. Vaak vraagt hij vier keer per minuut hetzelfde en het kan zomaar gebeuren dat hij niet weet waar hij is, of wat hij ergens doet. Hent is er zeer emotioneel onder. De tranen staan in zijn ogen als hij begint te praten over zijn ziekte. Bekijk het openhartige verhaal van Hent en zijn zoon Freek.

Bekijk hun verhaal

Tekst: Johan van Leipsig > HersenMagazine 2018 – Thema Veroudering