Wat is ADHD?

ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) is een stoornis waarbij je vaak erg druk en snel afgeleid bent. Dat kan op verschillende manieren voor problemen zorgen.

ADHD bij kinderen

Het is een probleem als je als kind niet meer goed mee kan doen in de klas. Kinderen met ADHD leren soms minder snel, omdat ze snel zijn afgeleid. Of de meester of juf wordt vaak boos, omdat je kind niet altijd op de plek blijft zitten. Andere kinderen vinden je kind soms gek, omdat die vaak wat wilder is tijdens het spelen. Het is gedrag dat bij ADHD hoort. Daar kan je kind niets aan doen, maar het maakt veel dingen best moeilijk.

ADHD bij volwassenen

ADHD komt ook bij volwassenen voor, het gaat niet altijd over als je ouder wordt. Wel kun je leren om er beter mee om te gaan, zodat je er minder last van hebt in het dagelijks leven.

Soms kom je er pas op latere leeftijd achter je dat ADHD hebt. Bijvoorbeeld omdat je steeds meer problemen op je werk krijgt. Dat kan komen doordat je het lastig vindt om overzicht te houden. Of je krijgt problemen in relaties, zoals met vrienden of je partner. Als je ADHD hebt, kun je soms heel heftig reageren, wat anderen vervelend kunnen vinden.

Soorten ADHD

Er zijn allerlei kenmerken die bij ADHD horen. Dat je druk bent bijvoorbeeld, maar ook dat je niet altijd goed oplet. Je kunt snel afgeleid zijn en het lastig vinden om naar anderen te luisteren. Er zijn 3 soorten ADHD, met elk hun eigen kenmerken:

1. ADHD-I (Inattentive): je hebt vooral moeite om je aandacht bij dingen te houden. Je zit vaak in je eigen wereld, voor anderen lijkt het alsof je aan het dagdromen bent. Dit heette vroeger ADD, Attention Deficit Disorder.

2. ADHD-H (Hyperactive/Impulsive):je bent erg druk, je beweegt veel en kunt moeilijk stilzitten. Ook doe en zeg je vaak dingen zonder er eerst over na te denken.

3. ADHD-C (Combined): je hebt kenmerken van allebei de andere soorten. Je bent dus druk én je hebt moeite met aandacht. Deze vorm van ADHD komt het meest voor.

Herkennen van ADHD

Als je ADHD hebt kun je dat zelf merken, maar ook de mensen om je heen. Sommige dingen kun je aan jezelf herkennen, er zijn ook dingen die anderen juist merken.

Voor jezelf voelt het alsof het altijd druk in je hoofd is. Je hebt veel gedachten en ideeën, die alle kanten op vliegen. Daardoor is het moeilijk om je aandacht bij dingen te houden. Tijdens de les op school bijvoorbeeld, waardoor je niet alles hoort wat de juf of meester zegt.

Of op je werk, waardoor het lijkt alsof je het niet goed doet. Dat hoeft niet altijd zo te zijn. Het kan ook komen omdat je heel lang met hetzelfde bezig moet zijn. Dat is vaak veel moeilijker als je ADHD hebt. Taken verdelen in kleine stukjes kan dan al heel veel helpen.

Je vindt het ook lastig om overzicht te krijgen en te houden. Je komt bijvoorbeeld vaak te laat omdat je de tijd helemaal niet in de gaten hebt. Bedenken wat je de rest van de week allemaal gaat doen is bijvoorbeeld al enorm moeilijk. Met geld omgaan ook, waardoor je soms meer uitgeeft dan verstandig is. Het is lastig om beslissingen te nemen, omdat je vaak over dingen twijfelt.

2,9%

van de mensen jonger dan 18 jaar heeft ADHD volgens een bevolkingsonderzoek uit 2009 in Nederland.

2,1%

van de mensen tussen de 18 en 44 jaar heeft ADHD volgens een bevolkingsonderzoek uit 2009 in Nederland.

Diagnose van ADHD

Als je denkt dat je kind ADHD heeft, ga je eerst naar de huisarts. Dat kan ook als je op latere leeftijd zelf tegen problemen aanloopt, waardoor je denkt dat je misschien ADHD hebt. Als de arts denkt dat je ADHD hebt, ga je daarna naar een specialist voor onderzoek. Dat kan een kinderarts zijn, een psycholoog, of een psychiater.

Onderzoek

Het onderzoek begint vaak met een vragenlijst. Die is bedoeld om een beter beeld van je gedrag te krijgen. Daarna is er een gesprek om te bekijken wat de oorzaken van het gedrag kunnen zijn. De arts vraagt bijvoorbeeld naar de situatie thuis en je gezondheid. Iets kan namelijk op ADHD lijken, maar een andere oorzaak hebben. Als je niet goed luistert kan dat bijvoorbeeld ook door problemen met je gehoor komen.

Of als je erg afwezig of druk bent. Dat kan door ADHD komen, maar bijvoorbeeld ook doordat je slecht slaapt. De kenmerken van ADHD lijken namelijk veel op de kenmerken van een slaapstoornis. Als de psychiater onderzoekt of je kind ADHD heeft, overlegt deze vaak ook met een kinderarts of slaapexpert (somnoloog). Een slaapstoornis heeft namelijk een andere behandeling nodig dan ADHD.

Kenmerken en diagnose

Als er geen andere verklaringen voor je gedrag zijn, kan de arts de diagnose ADHD geven. Dat kan als je meerdere kenmerken hebt die bij ADHD horen. Bij kinderen gaat het volgens de richtlijnen om 6 of meer kenmerken. Deze moet je al hebben voordat je 12 jaar wordt.

Als je onderzocht wordt als je volwassen bent, zijn dat 5 of meer kenmerken. Je hebt al langer dan 6 maanden last van deze kenmerken. Ook zorgen deze ervoor dat je het minder goed doet op je werk of op school. Verder heb je hierdoor ook problemen bij het omgaan met andere mensen.

Er is wel discussie over deze richtlijnen. Ze worden ook niet altijd even streng gevolgd. Het kan dus best zijn dat een kind de diagnose ADHD krijgt, terwijl er maar 3 of 4 kenmerken aanwezig zijn. De arts kijkt namelijk ook naar andere dingen. De situatie thuis bijvoorbeeld, en hoe het kind zich ontwikkelt. Met al die informatie bij elkaar wordt er een diagnose gesteld.

Oorzaken van ADHD

Er wordt nog veel onderzoek gedaan naar de oorzaken van ADHD. Het lijkt erop dat de oorzaken te maken hebben met verbindingen in de hersenen. Ook erfelijkheid en de omgeving spelen een rol.

In de hersenen

Het is bekend dat de hersenen van mensen met ADHD iets anders werken dan die van mensen zonder ADHD. Sommige hersendelen vormen zich in de kindertijd bijvoorbeeld langzamer dan bij andere kinderen. Ook wordt informatie tussen verschillende delen van de hersenen iets anders doorgegeven.

Erfelijkheid

Onderzoekers denken dat ADHD voor een belangrijk deel erfelijk bepaald is. Het zit dus in je genen. Maar welke genen dat precies zijn is nog onduidelijk. Het lijkt erop dat meerdere genen er samen voor zorgen dat je aanleg hebt voor ADHD. Dat je aanleg hebt, betekent niet automatisch dat je ook ADHD krijgt.

Omgeving

Of je ADHD krijgt wordt voor een belangrijk deel ook bepaald door invloeden van buitenaf. Kinderen die te vroeg geboren worden of te licht zijn, krijgen later bijvoorbeeld vaker ADHD. Dat is ook zo als je moeder tijdens de zwangerschap rookt, alcohol drinkt, of veel stress heeft. Ook de omgeving waarin je opgroeit speelt een rol. Als er veel ruzie en stress is thuis heb je meer kans om ADHD te ontwikkelen.

Behandeling van ADHD

Er is geen medicijn of therapie waardoor ADHD overgaat. Wel zijn er medicijnen en therapieën waardoor je minder last hebt van ADHD. Vaak zal de arts of psychiater voor een combinatie van medicijnen en therapie kiezen.

Medicijnen

Het bekendste medicijn bij ADHD is Ritalin. Dat is een merknaam, de werkzame stof is methylfenidaat. Het medicijn zorgt ervoor dat sommige stoffen in de hersenen weer in de juiste balans zijn. Dat heeft voor veel mensen met ADHD verschillende voordelen:

  • je kunt beter werken en leren
  • je kunt beter opletten
  • je voelt je rustiger

Het nadeel van methylfenidaat is dat het maar kort werkt, tussen de 2 en 4 uur. Dat betekent dat je het erg vaak moet slikken, wat lastig is. Het wordt dan ook niet meer vaak voorgeschreven aan volwassenen.

Ook kun je last hebben van bijwerkingen. Als het medicijn is uitgewerkt voel je je nog onrustiger dan daarvoor. Je moet het dus de hele dag door nemen. Ook kun je last krijgen van hoofdpijn, hartkloppingen en minder zin in eten. Stoppen met het medicijn is ook niet makkelijk.

Er zijn andere medicijnen die langer werken en minder bijwerkingen hebben. De werkzame stof hiervan is dexamfetamine. Meestal duurt het dan wel iets langer voordat je iets van het medicijn merkt.

Melatonine

Een van de kenmerken van ADHD is dat je minder goed slaapt. Dat komt vaak door problemen met het slaaphormoon in je lichaam, melatonine. Het kan dan helpen om extra melatonine te slikken. Doe dit alleen in overleg met je huisarts. Verkeerd gebruik van melatonine maakt de slaapproblemen alleen maar erger.

Therapie

Dit begint vaak met het geven van meer informatie. Aan de persoon met ADHD, maar ook aan de naasten. Zo snapt iedereen beter wat ADHD is en wat dat betekent. Ook snappen ze beter waarom je in sommige situaties anders reageert. Dat zorgt vaak al voor meer rust in huis, wat erg prettig is als je ADHD hebt.

Coaching

Daarnaast zijn er vormen van coaching. Je praat dan alleen of in een groep met een coach. Die geeft tips over hoe je beter met je ADHD om kunt gaan. Het voordeel van coaching in een groep is dat je ook hoort hoe anderen met hun ADHD omgaan. Zo ontdek je dat je niet de enige bent en leer je van elkaar.

Training

Er zijn trainingen die je helpen om beter met je ADHD om te gaan. Je leert dan bijvoorbeeld hoe je beter dingen kunt onthouden. Of hoe je langer je aandacht vasthoudt. Ook kun je leren hoe je meer zelfvertrouwen krijgt.

Daarnaast zijn er trainingen voor ouders en leerkrachten. Zij leren dan hoe ze het kind kunnen helpen om minder last te hebben van je ADHD.

Gevolgen ADHD

ADHD zorgt ervoor dat je hersenen informatie anders verwerken. Dat merk je op allerlei manieren, tijdens je hele leven.

Veel mensen denken dat je minder slim bent als je ADHD hebt. Dat is niet waar. Wel is het zo dat ADHD het moeilijker maakt om dingen te snappen. Omdat je snel afgeleid bent bijvoorbeeld. Daardoor hoor je in de klas niet altijd alles wat er gezegd wordt. Of heb je moeite om tijdens een training op je werk goed op te letten.

Vooruitzichten met ADHD

ADHD wordt vaak al vastgesteld als je kind bent. Hoe het daarna gaat verschilt per persoon. Soms heb je er minder last van, omdat je ermee om leert gaan. Er zijn ook mensen die hun hele leven evenveel last blijven houden van ADHD.

Andere hersenaandoeningen

Ook heb je met ADHD meer kans op andere hersenaandoeningen. Het is niet zo dat ADHD de oorzaak is van die andere aandoeningen. Maar ze komen wel vaker voor bij mensen met ADHD. Het gaat om hersenaandoeningen en klachten zoals:

Advies voor mensen met ADHD

ADHD maakt een heleboel dingen lastig. Gelukkig kun je verschillende dingen doen om beter met je ADHD om te gaan. Dat begint met snappen wat ADHD is. Kinderen kunnen hierover met hun ouders praten. Als je al wat ouder bent, kun je hier met je arts over praten.

Het kan ook helpen om anderen erover te vertellen. Bijvoorbeeld op school of op je werk, zodat ze daar beter snappen waarom je soms anders reageert. Daarnaast kan het helpen om te praten met andere mensen met ADHD. Om te leren hoe zij ermee omgaan, maar ook om ervaringen uit te wisselen. Dat kan bijvoorbeeld bij Impuls & Woortblind, een vereniging voor jongeren en volwassenen met ADHD.

Tips voor mensen met ADHD

  • Zorg voor regelmaat, bijvoorbeeld met een indeling voor de dag.
  • Zorg dat deze goed te zien is, bijvoorbeeld op de koelkast.
  • Plan je dagen niet te vol.
  • Ga elke dag op dezelfde tijd naar bed.
  • Sta elke dag op dezelfde tijd weer op.
  • Neem altijd je medicijnen en doe dat op tijd.
  • Praat met anderen met ADHD (‘lotgenotencontact’).

Pip blogt over haar leven met ADHD

Lees de blogs

Advies voor naasten en de omgeving van mensen met ADHD

Als iemand ADHD heeft, merkt iedereen in de directe omgeving dat. Het is daarom goed om te weten wat je als ouder, leerkracht of werkgever kunt doen.

Voor partners en familie kan het net zo moeilijk zijn om met gevolgen van ADHD om te gaan, als voor degene die het zelf heeft. Oudervereniging Balans is er voor mensen die hetzelfde meemaken (‘lotgenotencontact’). Daar kun je met je familie terecht voor meer hulp en sociale steun.

Zorgen voor naasten, ook wel mantelzorg genoemd, is voor de meeste mensen logisch. Als één van je vrienden ADHD heeft wil je natuurlijk graag helpen. Soms kun je meer doen dan je denkt, ook als collega of werkgever. Soms ben je partner of ouder van een iemand met ADHD. Dat is niet altijd even makkelijk. Mantelzorg is hulp die verder gaat dan wat de overheid ‘gebruikelijke hulp’ noemt. Hieronder een paar tips.

Tips voor naasten

  • Help bij het houden van regelmaat, bijvoorbeeld door samen een planning te maken.
  • Let erop dat deze planning niet te vol wordt.
  • Blijf in gesprek over wat ADHD voor je naaste, maar ook voor jou betekent.
  • Praat met andere naasten van mensen met ADHD (‘lotgenotencontact’).

Tips voor leerkrachten

  • Ga in gesprek met het kind en de ouders.
  • Maak afspraken over hoe je met het kind omgaat, bijvoorbeeld door een stopteken af te spreken bij ongewenst gedrag.
  • Vertel de andere kinderen in de klas over ADHD.
  • Volg een ADHD-training voor leerkrachten.

Risico verkleinen op ADHD

Je kunt zelf niets doen om het risico op ADHD te verkleinen.

De Hersenstichting heeft bij het opstellen van deze tekst dankbaar gebruik gemaakt van adviezen van:

  • Prof. dr. Sarah Durston, hoogleraar Ontwikkelingsstoornissen van de Hersenen, UMC Utrecht
  • Prof. dr. J.J. Sandra Kooij, psychiater en hoogleraar ADHD bij volwassenen, Amsterdam UMC en Hoofd Kenniscentrum ADHD bij volwassenen, PsyQ Den Haag