Wat gebeurt er in de hersenen van een puber?
De ontwikkeling van de hersenen loopt door tot tenminste het 25e levensjaar. Tijdens de puberteit zijn de hersenen dus nog volop in ontwikkeling.
Dit gaat niet overal even snel. De hersengebieden die belangrijk zijn voor het omgaan met emoties zijn eerder ontwikkeld dan de gebieden die met denken te maken hebben (rationele hersengebieden). Deze denkgebieden zorgen voor dingen zoals plannen, maar ook het controleren van gedrag.
Daarnaast worden de emotionele hersengebieden bij pubers extra geprikkeld door hormonen. Door deze veranderingen zijn puberhersenen tijdelijk niet in balans. Bij pubers wint de emotie het daarom vaak van het verstand (de ratio).
Typisch pubergedrag
De veranderingen in de hersenen hebben gevolgen voor het gedrag van een puber. Welke gevolgen dit zijn, verschilt per kind. Enkele voorbeelden zijn:
Risico’s opzoeken
Pubers gaan op ontdekking. Hierdoor kunnen ze zich ontwikkelen tot een zelfstandig persoon. Maar het heeft ook een nadeel: pubers kunnen de risico’s van een situatie niet altijd goed inschatten.
Ook zijn pubers erg gevoelig voor beloning. De spanning die bij risicogedrag hoort, is voor pubers een vorm van beloning. Hierdoor wordt dit gedrag nog aantrekkelijker.
Doen zonder denken
Omdat de denkgebieden nog in ontwikkeling zijn hebben pubers soms minder controle over hun gedrag. Daarnaast is het lastiger voor ze om rekening te houden met de gevolgen op de lange termijn.
Pubers maken daarom eerder keuzes die gunstig zijn voor de korte termijn. Dit heeft ook te maken met het missen van ervaring. Volwassenen maken bepaalde keuzes doordat ze uit eerdere situaties weten hoe ze het beste kunnen handelen.
Bezig met op leeftijdsgenoten
Ouders verdwijnen naar de achtergrond en vrienden worden steeds belangrijker. Hierbij ontstaan nieuwe vriendschappen en relaties. Pubers zijn extra gevoelig voor het slagen of mislukken van de omgang met leeftijdgenoten.
Bedreigingen voor een gezonde hersenontwikkeling
De puberteit is al verwarrend genoeg. Daarbij zijn er ook nog invloeden van buitenaf die een bedreiging kunnen vormen voor een gezonde hersenontwikkeling. Twee belangrijke bedreigingen zijn slaaptekort en alcohol.
1. Slaaptekort
Bij pubers vindt een verschuiving plaats in het slaap-waakritme. In sommige gevallen komt bij pubers de aanmaak van het hormoon melatonine later op gang. Dit hormoon is belangrijk voor een goed ritme. Een puber kan dan last krijgen van een vertraagde-slaapfasesyndroom. De hersenen sturen het signaal om te gaan slapen dan te laat. Hierdoor hebben ze moeite met in slaap vallen.
Door hormonale en sociale veranderingen gaan veel pubers later naar bed. Dingen zoals in de avond sporten, werken en afspreken met vrienden spelen hierin een steeds belangrijkere rol.
Ook sociale media en het computer- en mobiele telefoongebruik zorgen ervoor dat pubers laat gaan slapen. Ze veranderen in ‘avondmensen’. De schooltijden veranderen alleen niet mee. Doordat pubers later naar bed gaan, maar nog steeds vroeg op moeten om naar school te gaan, kan er een slaaptekort optreden.
Te kort slapende pubers voelen zich slaperig overdag, wat weer invloed heeft op de dingen die ze doen. Dit kan grote gevolgen hebben voor hun schoolresultaten en hun sociale leven. Door slaaptekort of slaapproblemen hebben veel pubers problemen met hun geheugen en concentratie.
Lees meer over slaap en jongeren en doe de SlaapChallenge!
Lees meer over slaap en jongeren en Doe de SlaapChallenge!
2. Alcohol
Alcohol zorgt ervoor dat bepaalde hersengebieden minder actief zijn. Hierdoor kan je stemming en gedrag veranderen. Dit heeft gevolgen voor de korte en lange termijn:
Korte termijn
Alcohol neemt remmingen weg in je gedrag, waardoor je meer durft. Ook kan alcohol de werking van de hippocampus verstoren. De hippocampus is belangrijk voor je geheugen. Hierdoor kun je een black-out krijgen. Dit betekent dat je je weinig tot niets kunt herinneren van de periode waarin je alcohol hebt gedronken. Je geheugen werd tijdelijk geblokkeerd.
Daarnaast kunnen ook de gebieden verstoord raken die belangrijk zijn voor beweging. Hierdoor kun je bijvoorbeeld niet meer recht lopen. Uiteindelijk durf je steeds meer, maar kun je steeds minder. De kans op ongelukken neemt daardoor toe.
Lange termijn
Ook op de lange termijn heeft alcohol invloed op puberhersenen. Onderzoek laat zien dat alcohol zorgt voor een versnelde afname van de grijze stof. Deze afname is vooral te zien in de denkgebieden van de hersenen.
Er is meer onderzoek nodig om te bekijken wat de gevolgen zijn van de veranderingen in grijze stof in de hersenen. Ook willen onderzoekers bekijken of die gevolgen blijvend zijn en of er verschil is tussen jongens en meisjes.
Lees meer over alcohol en puberhersenen.
Kaartje | Puberhersenen en alcohol
Een schat aan mogelijkheden
De veranderingen in puberhersenen brengen ook genoeg positieve dingen met zich mee. Pubers leren snel, komen met ideeën, bedenken oplossingen en komen tot nieuwe inzichten. Als ze gemotiveerd zijn en de ruimte krijgen, dan kunnen hun talenten tot bloei komen.
Brochure | Puberhersenen in ontwikkeling
Wat kun je als ouder doen?
Bied structuur en veiligheid
Pubers hebben houvast nodig. De puberteit is een verwarrende fase waarin je kind zich losmaakt en tegelijkertijd een veilige plek en grenzen nodig heeft. Zo kunnen ze experimenteren in een veilige omgeving.
Breng het positief
Puberhersenen zijn extra gevoelig voor beloning. Het aanmoedigen van goed gedrag levert vaak meer op dan het afkeuren van ongewenst gedrag.
Moedig interesses en talenten aan
Of het nu gitaarspelen, schrijven, basketbal of schilderen is: als je puber er enthousiast van wordt, is het belangrijk om dat aan te moedigen. Dit is de periode waarin ze hun talenten ontdekken en ontwikkelen.
Laat ook los
Om verstandig gedrag te ontwikkelen, moeten pubers verantwoordelijkheid krijgen. Ouders kunnen steeds wat meer vrijheid geven als de puber laat zien daarmee om te kunnen gaan.
Draai er niet omheen
Geef duidelijk aan waarom bepaalde grenzen er zijn, dan zullen pubers zich er eerder aan houden.