Wat gebeurt er in de hersenen van een puber?
De ontwikkeling van de hersenen loopt door tot tenminste het 25e levensjaar. Tijdens de puberteit zijn de hersenen dus nog volop in ontwikkeling.
Dit gaat niet overal even snel. De hersengebieden die belangrijk zijn voor het omgaan met emoties (de emotionele hersengebieden) zijn eerder ontwikkeld dan de rationele hersengebieden. Deze gebieden zorgen voor ingewikkelde denkprocessen zoals plannen, maar ook het controleren van je gedrag. Daarnaast worden de emotionele hersengebieden bij pubers extra geprikkeld door hormonen. Door deze veranderingen zijn puberhersenen tijdelijk niet in balans.
Normaal gesproken houden de rationele hersengebieden de emotionele hersengebieden in balans. Maar bij pubers zijn de rationele hersengebieden nog niet sterk genoeg ontwikkeld om de hypergevoeligheid van de emotionele hersengebieden onder controle te houden. Bij pubers wint emotie het dus vaak van ratio.
Typisch pubergedrag
De veranderingen in de hersenen hebben gevolgen voor het gedrag van een puber. Welke gevolgen dit zijn, verschilt per kind. Enkele voorbeelden zijn:
- Risico’s opzoeken
Pubers gaan op ontdekking. Hierdoor kunnen ze zich ontwikkelen tot een zelfstandig individu. Maar het heeft ook een nadeel: pubers kunnen de risico’s van een situatie niet altijd goed inschatten. Ook zijn pubers erg gevoelig voor beloning. De spanning die bij risicogedrag hoort, is voor pubers een vorm van beloning. Hierdoor wordt dit gedrag nog meer gestimuleerd.
- Ongeremd en impulsief gedrag
Omdat de rationele hersengebieden nog in ontwikkeling zijn, kunnen pubers minder controle uitoefenen op hun gedrag. Daarnaast is het lastiger voor ze om rekening te houden met de gevolgen op de lange termijn. Pubers maken daarom eerder keuzes die gunstig zijn voor de korte termijn. Dit heeft ook te maken met het missen van ervaring. Volwassenen maken bepaalde keuzes doordat ze uit eerdere situaties weten hoe ze het beste kunnen handelen.
- Focus op leeftijdsgenoten
Ouders verdwijnen naar de achtergrond en vrienden worden steeds belangrijker. Hierbij ontstaan nieuwe vriendschappen en relaties. Pubers zijn extra gevoelig voor het slagen of mislukken van sociale interacties met leeftijdgenoten.
Brochure | Puberhersenen in ontwikkeling
De invloed van alcohol op de hersenen
Alcohol remt de activiteit in bepaalde hersengebieden. Hierdoor kan je stemming en gedrag veranderen. Dit heeft gevolgen voor de korte en lange termijn:
Korte termijn
In eerste instantie geeft alcohol een ontspannen gevoel. Het neemt remmingen weg in je gedrag, waardoor je meer durft. Ook kan alcohol de werking van de hippocampus verstoren. De hippocampus is belangrijk voor je geheugen. Hierdoor kun je een black-out krijgen. Dit betekent dat je je weinig tot niets kunt herinneren van de periode waarin je alcohol hebt gedronken, omdat het geheugen tijdelijk werd geblokkeerd. Daarnaast kunnen ook de gebieden verstoord raken die belangrijk zijn voor beweging. Hierdoor kun je bijvoorbeeld niet meer recht lopen. Uiteindelijk durf je steeds meer, maar kun je steeds minder. De kans op ongelukken neemt daardoor toe.
Lange termijn
Ook op de lange termijn richt alcohol schade aan in de hersenen. Onderzoek laat zien dat alcohol zorgt voor een versnelde afname van de grijze stof. Deze afname is vooral te zien in de rationele hersengebieden. Ook is er een afname in witte stof (de verbindingen tussen hersencellen).
Er is meer onderzoek nodig om te bekijken wat de gevolgen zijn van de veranderingen in grijze en witte stof in de hersenen, of deze effecten blijvend zijn en of er verschil is tussen jongens en meisjes.
Alcohol en pubers: een riskante combinatie
Pubers reageren anders op alcohol dan volwassenen, omdat hun hersenen nog in ontwikkeling zijn. Ze zijn gevoeliger voor het plezierige effect van alcohol. Daarnaast zoeken ze sneller risico’s op. Alcohol stimuleert dit risicogedrag nog eens extra. En ten slotte zijn ze op zoek naar acceptatie door leeftijdgenoten.
Als pubers drinken, drinken ze daarom al gauw heel veel (bingedrinken). Dit kan erg gevaarlijk zijn. De werking van de hersenstam kan verstoord raken. Dit kan leiden tot onderkoeling, bewusteloosheid of coma. Je kunt er zelfs aan overlijden.
Kaartje | Puberhersenen en alcohol
Wat kun je als ouder doen?
Afstand nemen van ouders hoort ook bij de puberteit. Maar dat betekent niet dat je als ouder geen belangrijke rol hebt. Integendeel. Juist tijdens de puberteit is het belangrijk om te zorgen voor een veilige omgeving en steun, zodat je puber zich goed kan ontwikkelen.
Ook in de ogen van pubers is de steun van ouders belangrijk, al laten ze dit niet altijd zien. Ze vinden het normaal dat ouders regels hebben. Belangrijk hierbij is duidelijke communicatie, begrip, aandacht en positieve feedback. Enkele tips:
- Geef zelf het goede voorbeeld
Onderzoek laat zien dat als ouders te veel drinken, kinderen hetzelfde gaan doen. - Stel duidelijke regels
Geen alcohol onder de 18. Geen uitzonderingen, dus ook niet af en toe. - Praat met je kind
Verdiep je in wat je kind te zeggen heeft en leg uit waarom de regels er zijn. - Beperk de beschikbaarheid van alcohol
Zichtbaar alcohol in huis maakt de drempel voor kinderen lager om te drinken. Niet alleen omdat het voorhanden is, maar vooral omdat ze daardoor een positief gevoel krijgen bij alcohol. - Focus op de kortetermijnrisico’s
Langetermijnrisico’s maken niet veel indruk op pubers. Ze maken eerder keuzes die gunstig zijn voor de korte termijn. - Stimuleer positief gedrag
Eerder positief gedrag belonen dan negatief gedrag straffen. Pubers zijn extra gevoelig voor beloning. - Praat met andere ouders
Probeer ook afspraken met hen te maken, bijvoorbeeld over regels en toezicht bij feestjes.