Hersenvliesontsteking

Wat is een hersenvliesontsteking?

Hersenvliesontsteking door een bacterie

Hersenvliesontsteking door een bacterie is een zeldzame maar ernstige ziekte. Veel soorten bacteriën kunnen deze ziekte veroorzaken, maar ruim 65% komt door de pneumokokbacterie en de meningokokbacterie. Ons lichaam draagt deze en veel andere bacteriën bij zich, dat kan op zich geen kwaad. Tot je de pech hebt dat je er in één keer ziek van wordt.

Het is belangrijk de ziekte snel te herkennen en te behandelen. Hersenvliesontsteking ontstaat vaak snel en je kunt er binnen een paar uur al heel ziek door worden. Veel patiënten hebben ook een bloedvergiftiging.

Hersenvliesontsteking door een virus

Wanneer een hersenvliesontsteking is veroorzaakt door een virus is word je meestal niet zo ziek. Deze ziekte gaat vaak na een paar dagen vanzelf weer over.

Ontsteking van de hersenen door een virus

Een virus kan ook leiden tot een ontsteking van de hersenen zelf (dus niet het hersenvlies). Dit is een ernstige ziekte. Hierbij komen patiënten met klachten van epilepsieaanvallen, koorts en gedragsveranderingen of zelfs in coma op de Spoedeisende hulp. Zo’n hersenontsteking (encefalitis) is een ernstige ziekte die kan leiden tot hersenschade en overlijden.

Waarschuwing

Let op: elke seconde kan tellen bij een hersenvliesontsteking door een bacterie dus bij twijfel bel het alarmnummer 112. Je herkent het met name aan slaperigheid en kleine vlekjes (zie hieronder). De patiënt moet dan zo snel mogelijk naar het ziekenhuis.

 

In het ziekenhuis kan de arts de patiënt onderzoeken en starten met behandelen. Herken je kenmerken van een hersenvliesontsteking bij jezelf of bij een ander? Bel dan direct naar de huisarts of bel alarmnummer 112.

 

Ken je iemand in je omgeving met een hersenvliesontsteking? Maak je je ongerust over de gezondheid van jezelf of je gezin? Neem dan contact op met de GGD in jouw buurt. Je vindt het telefoonnummer van de GGD in jouw buurt op www.ggd.nl

Let op bij slaperigheid

Opvallend bij een hersenvliesontsteking door een bacterie is dat iemand ook slaperig of zelfs bewusteloos kan zijn. Daardoor is de ziekte minder makkelijk te herkennen. Je kunt denken dat de patiënt wat ziek is en lekker in slaap is gevallen. Pas dus op, maak iemand wakker om te kijken of hij of zij goed bij bewustzijn kan komen. Lukt dat niet, neem dan snel contact op met een arts. Wacht dan niet tot de volgende dag.

Let op bij kleine vlekjes

Rode of paarse vlekjes op je huid kunnen onderhuidse bloedinkjes zijn die je niet kunt wegdrukken. Dat kun je zelf testen. Als je een drinkglas tegen het vlekje aanduwt, blijft dit vlekje te zien door het glas heen. Dit is een ernstig teken en kan wijzen op een bloedvergiftiging.

Herkennen van een hersenvliesontsteking

Hersenvliesontsteking lijkt in het begin vaak op een onschuldige ziekte. Je voelt je bijvoorbeeld grieperig. Je voelt je snel zieker worden. Je krijgt vaak ook koorts en hoofdpijn. Je wordt misselijk en moet overgeven. Je kan ook last krijgen van stijfheid in je nek. Het doet pijn als je je kin naar je borst beweegt. Uiteindelijk word je suf en kan je niet meer goed wakker gemaakt worden. Iemand met hersenvliesontsteking heeft vaak een aantal van deze klachten, maar niet allemaal.

Bij een virale hersenvliesontsteking blijft het meestal bij griepachtige klachten.

Hersenvliesontsteking bij baby’s

Ook baby’s kunnen een hersenvliesontsteking krijgen. Bij een baby is de hoofdpijn, nekstijfheid en minder bewustzijn soms moeilijker te herkennen. Wat wel opvalt, is dat de baby zich dan anders gedraagt. Je baby drinkt bijvoorbeeld slecht of kreunt veel. Je baby kan ook prikkelbaar zijn bij het oppakken of het verschonen. Je baby kan ook lusteloos zijn en zich niet melden voor de voeding. Ga bij twijfel met je baby naar de huisarts. Neem bij baby’s van 0-3 maanden met koorts (hoger dan 38.0 graden Celsius) altijd direct contact op met je huisarts.

Baby’s worden tegen de meningokokbacterie en de pneumokokbacterie gevaccineerd in het Rijksvaccinatieprogramma. Dit geeft een goede bescherming tegen deze typen bacteriën die vaker voorkomen. Maar het beschermt dus niet tegen alle soorten hersenvliesontsteking. 

Pas op met een koortslip

Wanneer je een koortslip hebt, ben je drager van het herpesvirus. Als een klein kind met het herpesvirus wordt besmet, kan het een hersenvliesontsteking krijgen. Je kunt zelfs drager zijn van dit koortslipvirus, zonder er last van te hebben. Pas dus op als je een koortslip hebt of denkt drager te zijn van het herpesvirus. Was altijd goed je handen, voorkom dat je anderen besmet. Gebruik bijvoorbeeld een eigen handdoek. Zoen vooral niet als je een koortslip hebt.

Kenmerken hersenvliesontsteking (bacterie)

Iemand die een hersenvliesontsteking heeft als gevolg van een bacterie, heeft twee of meer van de volgende kenmerken:

Kenmerken hersenvliesontsteking (virus)

Soms noemt men een hersenvliesontsteking ook wel nekkramp. Dit woord nekkramp verwijst naar hoe apart een patiënt met een hersenvliesontsteking zit of staat. De patiënt houdt vaak het hoofd heel gespannen achterover. En kan soms het hoofd niet helemaal meer naar voren buigen. Maar niet iedereen met een hersenvliesontsteking krijgt zo’n stijve nek.

Diagnose hersenvliesontsteking

Bij een mogelijke hersenvliesontsteking moet de arts het hersenvocht onderzoeken. Dit kan alleen met een ruggenprik. Zo kan je arts ontdekken of je een hersenvliesontsteking hebt. En wat de ontsteking veroorzaakt. Zo kan je behandeling precies worden bepaald.

Hersenvocht stroomt van je hoofd naar je wervelkanaal. Bij een ruggenprik wordt een naald tussen twee wervels door in het wervelkanaal ingebracht en wat hersenvocht afgenomen. Dit vocht gaat voor onderzoek naar het laboratorium.

Een ruggenprik maakt duidelijk of je een hersenvliesontsteking hebt. En of de oorzaak een virus is, of een bacterie en in geval van bacterie, welke bacterie. De uitslag van de ruggenprik kan wel een paar dagen duren. Vóór de ruggenprik wordt vaak ook nog een CT-scan gedaan. Daarmee kunnen artsen zien of er geen problemen in het hoofd zijn en een ruggenprik veilig is.

De behandeling van een mogelijke hersenvliesontsteking start wel alvast meteen. Op die manier probeert de arts ergere schade te voorkomen en je zo snel mogelijk weer te genezen.

Oorzaken van een hersenvliesontsteking

Het is een zeldzame ziekte. Je kunt deze hersenvliesontsteking op verschillende manieren krijgen.

Hersenvliesontsteking door een bacterie

Verschillende bacteriën kunnen de oorzaak zijn:

• De meningokok kan de oorzaak zijn (15% van alle gevallen).
• De pneumokok kan de oorzaak zijn (70% van alle gevallen).
• De bacterie Heamophilus influenzae type b (Hib) kan de oorzaak zijn. 
  Deze bacterie komt sinds 1993 steeds minder voor door de DKTP-prik, een inenting bij jonge kinderen van het Rijksvaccinatieprogramma.

De rol van je afweersysteem

Ons lichaam zit vol met bacteriën, dat is eigenlijk goed voor ons afweersysteem (immuunsysteem). De meeste bacteriën zitten onschuldig in je neus- en keelholte. Als je weerstand minder wordt, kunnen er meer bacteriën ontstaan en zich verspreiden via je bloed. Zo’n bacterie kan via de bloedbaan in de hersenen en hersenvliezen terechtkomen, hierdoor kan een hersenvliesontsteking ontstaan. 

De meningokok bacterie is een van de weinige bacteriën die besmettelijk is. De bacterie kan nauwelijks buiten ons lichaam leven. Als er een uitbraak is van de meningokokkenziekte komt dit dan ook vaak voor onder pubers. Of bij nauw contact in kleine groepen mensen. Denk aan een gezin, een kazerne of concert. 

De pneumokok bacterie kan zonder problemen in de keel- of neusholte van gezonde mensen zitten. Maar de pneumokokbacterie kan zomaar een infectie veroorzaken. In veel gevallen begint het met een oorontsteking, of met een longontsteking.

Risico op besmetting

De meningokok verspreidt zich via de lucht (hoesten, niezen, of spreken) of door lichamelijk contact (hand schudden, zoenen). Het kan dus nodig zijn dat mensen in je directe omgeving ook behandeld moeten worden met antibiotica. Dit gebeurt via de Gemeentelijke GezondheidsDienst (GGD) of via de huisarts.

Bijvoorbeeld bij ouderen neemt de kracht van het immuunsysteem af. Zij kunnen makkelijker ziek worden of ontstekingen krijgen. Wanneer lopen ouderen meer risico? Bij alcoholisme, suikerziekte en behandelingen met medicijnen die je immuunsysteem zwakker maken zoals Prednison.

Ook door een oorontsteking kan een hersenvliesontsteking ontstaan. De klachten van een hersenvliesontsteking kun je al na twee tot drie dagen na besmetting krijgen. Soms kan het ook wel tien dagen duren voor je er last van krijgt.

Wanneer je bij iemand bent die hersenvliesontsteking heeft, dan kun je ook besmet raken met de bacterie of het virus. De meeste mensen worden hier niet ziek van, maar een enkeling wel. Dit merk je dan meestal drie tot tien dagen na het contact.

Hersenvliesontsteking door een virus

Een virus komt van buitenaf je lichaam binnen, meestal bij verkoudheid of ontsteking van de luchtwegen. Een hersenvliesontsteking door een virus kun je ook op een andere manier krijgen. Bijvoorbeeld na een infectie aan je maag, of je darmen of je longen.

Laura werd vlak voor haar 31e verjaardag getroffen door een hersenvliesontsteking

Na 3 weken ziekenhuis en 4 maanden revalidatie ging de nieuwe Laura haar leven beginnen. Een ontdekkingstocht naar haarzelf, haar mogelijkheden en beperkingen.

Voor haar is leven met NAH een uitdaging en een enorme zoektocht die gepaard gaat met veel gelach, waardevolle inzichten, verrassende wendingen maar ook angst en verdriet.

Ze blogt hierover op onze website. Ze wil door middel van haar blogs andere mensen met niet-aangeboren hersenletsel verder helpen.

Lees de blogs van Laura

Behandeling hersenvliesontsteking (bacterie)

Bij een bacteriële hersenvliesontsteking moet je snel iets doen. Het is een ziekte waaraan je kunt overlijden. Je moet direct naar het ziekenhuis. De behandeling verloopt meestal via een infuus en extra medicijnen.

Behandeling start met een of meer soorten antibiotica om de bacterie te doden. Ook krijg je meteen een ontstekingsremmer om de zwelling van de hersenen tegen te gaan. Dat maakt dat de kans op overlijden en schade aan bijvoorbeeld je gehoor minder wordt. Want een ontsteking maakt meestal dat het weefsel groter wordt (opzwellen). Daar is in de schedel weinig ruimte voor. De ontstekingsremmer gaat dit opzwellen zo snel mogelijk tegen.

Als je besmet bent met de meningokokbacterie kom je als patiënt soms even 24 uur alleen te liggen. Er mag niemand bij je om te voorkomen dat je de bacterie doorgeeft aan een ander. Tijdens deze ‘isolatie’ ben je korte tijd van je omgeving afgesloten. Je wordt natuurlijk goed verzorgd en je krijgt wel bezoek, maar op een aangepaste manier.

De meningokokbacterie wordt overgedragen door intensief en langere tijd contact via de lucht. Bijvoorbeeld door hoesten, niezen, spreken. Maar ook door direct contact zoals bijvoorbeeld bij zoenen, of bij mond-op-mondbeademing. Als jij besmet bent, kan het dus nodig zijn dat je huisgenoten met een antibioticum behandeld moeten worden. Of andere mensen met wie je veel in contact bent geweest. Zij krijgen van de GGD (Gemeentelijke GezondheidsDienst) of van je huisarts een antibioticum. Dit zorgt ervoor dat de bacterie bij hen verdwijnt.

Iedereen wisselt trouwens bacteriën en virussen uit. De kans dat je er ziek van wordt, is heel erg klein. 

Behandeling hersenvliesontsteking (virus)

Een virale hersenvliesontsteking geneest meestal binnen één à twee weken vanzelf met wat pijnstillers tegen de hoofdpijn. Bij sommige virussen kan de arts een virusremmer als medicijn geven.

Gevolgen hersenvliesontsteking (bacterie)

De gevolgen van bacteriële hersenvliesontsteking kunnen ernstig zijn. In een op de vijf gevallen overlijdt de patiënt. In een op de vier gevallen krijgt de patiënt een beroerte door schade aan bloedvaten in de hersenen. Deze beroerte kan leiden tot serieuze klachten zoals een verlamming.

Ruim een op de drie van de patiënten met een bacteriële hersenvliesontsteking houdt na de behandeling last van de gevolgen. Dat heeft grote gevolgen in hun dagelijkse leven.

Mogelijke gevolgen zijn:

• overlijden
• beroerte
• hoofdpijn
• gehoorproblemen
• problemen met je ogen
• evenwichtsklachten
• verlamming (een helft van je lichaam)
• problemen met concentratie of leren
• overprikkeling
• geheugen– en/of gedragsproblemen
• overgevoeligheid voor licht en/of geluid
• minder kracht in de spieren of spastische bewegingen
• spraak- of taalverlies
• mentale achterstand
• epilepsie

Naast besmetting met de meningokokbacterie kan ook een ernstige bloedvergiftiging (sepsis) optreden. Hierbij kan ernstige schade ontstaan aan organen en ledematen, wat kan leiden tot mogelijke amputatie van ledematen. Dit komt heel weinig voor.

Gevolgen hersenvliesontsteking (virus)

Meestal is een virale hersenvliesontsteking een onschuldige ziekte. Het virus is na een paar dagen weg, de ontsteking kan binnen een à twee weken over zijn. Het merendeel van de mensen heeft geen klachten meer als ze beter zijn. 

Als er nog klachten voorkomen zijn dat meestal concentratieproblemen, vermoeidheid, of overgevoeligheid voor licht en geluid. Dit kan in de loop van de tijd verbeteren.

Mogelijke gevolgen zijn:

• chronische vermoeidheid
• hoofdpijn (het gevoel van ‘een band’ om je hoofd)
• pijnlijke nek of spierpijn
• concentratieproblemen, leerproblemen
• geheugenproblemen
• slaapstoornissen
• overgevoeligheid voor licht en/of geluid
• angst
• depressie

Vooruitzichten hersenvliesontsteking (bacterie)

Een hersenvliesontsteking door een bacterie wordt meteen door artsen behandeld, meestal in het ziekenhuis. Hoelang het duurt voor je beter wordt, verschilt van persoon tot persoon. Je hebt ook kans op een beroerte door schade aan de bloedvaten of een wisselende bloeddruk. Dat gebeurt dan meestal in de eerste drie weken.

Je hebt kans dat je verder moet herstellen (revalideren) buiten het ziekenhuis voor je weer naar huis kan. Deze revalidatie kost tijd. Daarbij wordt ook na een paar maanden onderzocht of je problemen hebt met leren. Of je moeite hebt met ergens de aandacht bij te houden of met iets onthouden. Als dat zo is krijg je daar hulp bij.

Soms word je niet helemaal beter. Soms wel, dan kun je weer normaal verder met je leven. Maar vrij veel mensen houden in het begin wel klachten van vermoeidheid, concentratieproblemen, slaapstoornissen. Dit neemt in de loop van tijd af. Je hebt tijd nodig om bij te komen. Het kan echt weken tot maanden duren voor je klachten minder worden.

Vooruitzichten hersenvliesontsteking (virus)

Een hersenvliesontsteking door een virus gaat bijna altijd vanzelf weer over. Als je voldoende rust neemt, kan je lichaam van binnenuit vechten tegen het virus. Je geneest dan meestal binnen een à twee weken.

Een ontsteking van de hersenen (dus niet het hersenvlies) is veel ernstiger. De ontsteking in het hersenvocht tast dan ook de hersenen aan. Deze vorm van ontsteking heet hersenontsteking, ook wel Encefalitis.

Tips voor patiënten met hersenvliesontsteking

• Vraag je huisarts of de GGD hoe besmettelijk je bent.
• Als je besmettelijk bent: voorkom dan dat je andere mensen besmet.
• Als je besmettelijk bent: tref dan maatregelen voor een goede hygiëne. Was je handen goed met een anti-bacteriële zeep vóór je je kinderen verzorgt. Voorkom dat je per ongeluk bestek, borden of handdoeken van elkaar gebruikt.

Advies voor naasten, zorgprofessionals en omgeving van patiënten met hersenvliesontsteking

Voor partners en familie kan het net zo moeilijk zijn om met gevolgen van een hersenvliesontsteking om te gaan als voor de patiënt zelf. Een patiëntenvereniging als Hersenletsel.nl is er ook voor naasten (‘lotgenotencontact’). Daar kun je met je familie terecht voor meer hulp en sociale steun.

Zorgen voor naasten, ook wel mantelzorg genoemd, is voor de meeste mensen logisch. Als één van je kinderen een hersenvliesontsteking krijgt is dat spannend en niet altijd even makkelijk. Als één van je vrienden hiermee te maken krijgt wil je uiteraard graag helpen. Soms kun je meer doen dan je denkt, ook als collega of werkgever. Mantelzorg is hulp die verder gaat dan wat de overheid ‘gebruikelijke hulp’ noemt. Hieronder een paar tips.

Tips voor mantelzorgers

• Let op klachten en neem bij twijfel direct contact op met de huisarts of met de Spoedeisende hulp.
• Is iemand besmettelijk neem in dat geval maatregelen voor een goede hygiëne; zorg dat iemand anderen niet kan besmetten. Voorkom dat je per ongeluk bestek, borden of handdoeken van elkaar gebruikt. Even niet zoenen.
• Als kinderen weer beter zijn ontwikkelen ze soms problemen met gedrag en met hun aandacht. De prestaties in het leren kunnen achteruit gaan. Kijk wat goed gaat, wees niet te beschermend voor je kind.
• Houd rekening met blijvende klachten, sommige klachten zijn onzichtbaar voor jou als naaste.

Twijfel je over jouw situatie? Wil je even met iemand overleggen voor je naar de dokter gaat? Neem gerust even contact op met een van onze medewerkers van de infolijn.

Risico verkleinen op een hersenvliesontsteking

Hoe kun je gezond blijven en de kans op een hersenvliesontsteking kleiner maken?

Wees voorzichtig met een koortslip

Wees voorzichtig met een koortslip. Niet iedereen is zich ervan bewust dat het virus van de koortslip (herpesvirus) ook meningitis kan veroorzaken. 

Als je een actieve koortslip hebt, zorg dan voor een goede hygiëne:

• Was altijd goed je handen met een anti-bacteriële zeep vóór je een kind aanraakt en verschoont.
• Zoen niemand.
• Laat een ander jouw bestek, servies, washand of handdoek niet gebruiken, dit is mogelijk geïnfecteerd.

Helaas kun je soms toch iemand besmetten. Je kunt bijvoorbeeld een koortslip hebben zonder klachten die je ziet. Daarom worden mensen met het herpesvirus altijd als mogelijk besmettelijk gezien, ook al hebben ze geen koortslip.

Laat je inenten (vaccineren)

Inenten kan hersenvliesontsteking voor een groot deel voorkomen. Nederland heeft een uitgebreid beleid om in te enten: vaccinatie volgens het Rijksvaccinatieprogramma. Er bestaan inentingen tegen de meningokokbacterie en tegen de pneumokokbacterie. Dit zorgt ervoor dat baby’s een betere verdediging krijgen tegen deze ziekte.

Baby’s krijgen drie keer een vaccinatie tegen de pneumokokkenziekte: als ze 8 weken oud zijn, bij 4 maanden en bij 11 maanden. Daarnaast krijgen baby’s bij 14 maanden een vaccinatie tegen de meningokokkenziekte. De baby krijgt deze inentingen op het consultatiebureau. Als je je kinderen inent, verklein je daarmee ook voor hun opa’s en oma’s het risico op deze ziekte.

Ook voor ouderen kan het nuttig zijn om een vaccinatie te krijgen. Vanaf het jaar 2020 zullen volwassenen van 60, 70 en 75 jaar een uitnodiging krijgen van de huisarts voor een vaccinatie tegen de pneumokokkenziekte.

Deze tekst over hersenvliesontsteking is gemaakt in samenwerking met:

• dr. Matthijs C. Brouwer, neuroloog, Amsterdam UMC
• dr. Merijn Bijlsma, kinderarts, Amsterdam UMC
• drs. Nadieh Taks, arts in opleiding tot specialist, GGD Haaglanden

Leer op een leuke manier je hersenen fit te houden

De HersenCoach is een gratis online training van vijf weken. Iedere week delen hersenexperts zoals Prof. Dr. Erik Scherder wetenschappelijk onderbouwde tips, video’s en opdrachten.

Al 50.000 mensen gingen je voor en beoordeelden het programma met een 8.

Doe mee