‘Praten over mentale kwetsbaarheid moet heel normaal worden’

Iedereen heeft te maken met mentale gezondheid. Toch heerst er nog een gebrek aan openheid over dit onderwerp dat ons allemaal aangaat. Kinder- en jeugdpsychiater en hoogleraar Innovatie in de GGZ Floortje Scheepers doet er letterlijk en figuurlijk een boekje over open en beantwoordt elf vragen over mentale gezondheid.

Wat is mentale gezondheid?

‘Mentale gezondheid hangt samen met de mate waarin je grip hebt op je leven. Hoe goed je je in staat voelt om het leven te leiden dat jij wilt leiden en daarbij om kunt gaan met gebeurtenissen die op je pad komen.’

Wat heeft mentale gezondheid met de hersenen te maken?

‘De hersenen staan door onze zintuigen in directe verbinding met de omgeving en hebben prikkels nodig om te kunnen functioneren. Welke prikkels dat zijn, hangt af van de omgeving waarin je opgroeit. Die omgeving heeft daarmee grote invloed op hoe we ons mentaal ontwikkelen. De input die de hersenen krijgen bepaalt zo voor een groot deel iemands mentale gezondheid.’

Welke impact heeft de coronatijd gehad op onze mentale gezondheid?

‘Een heel diverse. Sommige mensen hebben er veel profijt van gehad en anderen hebben er juist veel last van gehad. Mensen die vóór corona last hadden van een hectisch leven vol prikkels en stress, ervoeren wellicht meer rust en saamhorigheid. Voor mensen die prikkels juist nodig hebben om zich te ontwikkelen, zoals bijvoorbeeld veel jongeren, is de coronatijd een tijd geweest waarin hen veel werd ontnomen en die daardoor soms deprimerend werkte. Allerlei variaties tussen die twee uitersten zijn ook mogelijk. Er zijn elementen uit de coronatijd die mensen graag zouden behouden, maar ook dingen die ze helemaal niet gaan missen. Maar het feit dat mensen mentaal op corona reageren is heel normaal. Het geeft aan dat mensen zich aanpassen aan een totaal nieuwe situatie.’

Zijn er al lessen te trekken uit de coronatijd?

‘Zeker. Ons aanpassingsvermogen onder hoge druk is heel groot. Een voorbeeld is de hoge vlucht die zorg op afstand, bijvoorbeeld door beeldbellen, genomen heeft. Voordat corona uitbrak, gingen die ontwikkelingen heel traag, maar binnen een mum van tijd nadat we allemaal binnen moesten blijven, gingen we massaal beeldbellen met onze artsen. Die ontwikkeling is dus in een stroomversnelling geraakt door corona. Ook het besef dat we echt fysiek contact nodig hebben is in de coronaperiode duidelijk gebleken.’

Behalve mentale gezondheid is er mentale kwetsbaarheid. Wat is dat precies en hoe ontstaat het?

‘Iedereen is mentaal kwetsbaar. Er gebeuren in het leven dingen die je aan het wankelen brengen. Dat is nu eenmaal zo. Maar de mate waarin iemand van zijn stuk wordt gebracht, verschilt. Bij sommigen veroorzaakt de kleinste rimpeling al een grote disbalans, terwijl anderen zo’n gebeurtenis helemaal niet als verstorend ervaren. Die ontregelen pas bij heel grote gebeurtenissen. Een mooie vergelijking die je vaak hoort is die van de orchidee en de paardenbloem. Orchideeën zijn kwetsbaar en gevoelig voor wat er om hen heen gebeurt en groeien alleen in de juiste omgeving, terwijl paardenbloemen minder sterk op hun omgeving reageren en overal groeien. De mate waarin je mentaal kwetsbaar bent, is afhankelijk van hoe je leven loopt, welke obstakels je tegenkomt en hoe je daarop reageert.’

Wanneer speken we van disbalans of ontregeling in de hersenen zoals bij een angststoornis of depressie?

‘Als angst of somberheid zo hevig wordt en jijzelf of je omgeving die niet meer kan corrigeren. Je hebt dan professionele hulp nodig. Soms hebben mensen dat zelf in de gaten, soms is het de omgeving die merkt dat de zaak uit de hand loopt en er hulp nodig is.’

Er rust nog altijd een taboe op het praten over mentale gezondheid. Wat kunnen we doen om dat te verbeteren?

‘We leven in een samenleving die streeft naar perfectie en succes. Maar we vergeten dat falen bij het leven hoort en dat het heel normaal is om hulp te vragen. Die gedachte moet langzaam doorsijpelen in de hele samenleving en wat mij betreft beginnen we daar al op het consultatiebureau mee. Informeer eens naar de omstandigheden van de ouders. Hebben ze het zwaar? Hebben ze hulp nodig? Leer ze dat het heel normaal is om over dat soort zaken te praten.’

Koningin Maxima gaat zich de komende tien jaar inzetten voor meer openheid over mentale kwetsbaarheid. Heeft dat meerwaarde denkt u?

‘Het feit dat haar zus haar leven zelf heeft beëindigd, maakt haar inzet heel geloofwaardig. Haar beroemdheid geeft het onderwerp de aandacht die het verdient. Ik ben er dus blij mee.’

Waar gaat uw boek Mensen zijn ingewikkeld over?

‘In het boek pleit ik tegen het te veel versimpelen van mentale kwetsbaarheid. Mensen zijn eigenlijk meer dan ingewikkeld. Mentale problemen zijn complex en niet te vatten in rechtlijnige modellen. Als je voorbijgaat aan die complexiteit ga je voorbij aan het feit dat heel veel problemen niet eenvoudig op te lossen zijn. Een hele grote groep mensen wordt daarmee tekortgedaan. Ik omarm in het boek dus de complexiteit van mentale problemen en roep op via dialoog daar een weg in te vinden.’

Wat is uw droom voor de toekomstige GGZ-zorg?

‘Dat we naast mensen gaan zitten en in kaart brengen wat er op verschillende gebieden allemaal speelt. En dan samen met patiënten en hun omgeving bedenken wat er nodig is om weer grip op het leven te krijgen. Nu gebeurt dat te verbrokkeld en worden soms alleen medische oplossingen geboden die het onderliggende probleem niet aanpakken. Neem bijvoorbeeld mensen die in de schulden zitten en daardoor stress ervaren. Die groep heeft meer risico op mentale problemen. Deze mensen zouden beter af zijn als hun schulden worden afgelost in plaats van dat we ze eerst voor hun depressie behandelen. Daar zijn meerdere partijen voor nodig, de schuldsanering en de GGZ, die op dit moment niet met elkaar samenwerken. Dat moet beter.’